یکی از مهم ترین کارها در هر آزمایشگاهی به منظور دسترسی به دقت و صحت مطلوب، توزین است. توزین می تواند اصلی ترین منبع خطا در هر اندازه گیری و به ویژه در تجزیه شیمیایی باشد. لذا، وجود یک ترازوی خوب، اتاق توزین و میز ترازو از مهم ترین امکانات لازم در هر آزمایشگاهی است. از ترازوهای آزمایشگاهی علاوه بر توزین نمونه، برای برخی کارهای مربوط به با کنترل کیفیت، تعیین وزن مخصوص مواد، تعیین رطوبت و موارد دیگری نیز استفاده می شود.
ترازوهای آزمایشگاهی به دو صورت مکانیکی و الکترونیکی، با دقت و ظرفیت توزین مختلف وجود دارند. ترازوهای مکانیکی اغلب به شکل دوکفه ای و یک کفه ای ساخته می شود و بیشتر در آزمایشگاه های فیزیک، زمین شناسی، خاک شناسی، صنایع غذایی، معدنی و مانند آنها استفاده می شوند. ترازوی دوکفه ای اغلب برای توزین مقادیر زیاد و اندازه گیریهای مقایسه ای به کار می روند. ترازوهای آزمایشگاهی یک کفه مانند ترازوهای الکتریکی و ساده فنری، برای توزین های مستقیم و مقایسه ای استفاده می شوند.
ترازوهای الکترونیکی با دقت های ۰/۱، ۰/۰۱، ۰/۰۰۱، ۰/۰۰۰۱ و ۰/۰۰۰۰۱ گرم رایج هستند که هرچقدر دقت اندازه گیری ترازو کمتر باشد، ظرفیت توزین آن بیشتر است. ترازوهای الکترونیکی با دقت ۰/۰۰۰۱ گرم و کمتر به ترازوی تجزیه ای یا آنالیتیکال معروف هستند و کارکردن با آنها مطابق رعایت ضوابط خاصی است.
روش کار با ترازوی تجزیه ای
ترازوی تجزیه ای باید در روی میز مخصوصی که در مقابل لرزش مقاوم است قرار داده شود. لرزش میز و جریان هوا در اطراف ترازو می تواند باعث ایجاد خطای بزرگ در تعیین وزن نمونه و درنتیجه، خطای بزرگ در داده های حاصل از تجزیه نمونه شود. بنابراین، توصیه های زیر برای عمل کردن صحیح با ترازو در آزمایشگاه وجود دارد:
- ترازوی تجزیه ای در مکانی به دور از لرزش محیطی و جریان هوا و ترجیحاً در اتاقی مخصوص و کم تردد قرار داده شود.
- قبل از توزین، نمونه برای مدتی در محیط آزمایشگاه قرار داده شود تا دمای آن به دمای محیط برسد.
- باید توجه کرد که برای توزین، ظرفی سنگین تر از ظرفیت ترازو روی کفه آن قرار داده نشود.
- برای توزین، ابتدا ترازو روشن شده و پس از رسیدن به حالت پایدار، ظرف توزین مناسب روی کفه قرار داده می شود.
- با فشار دادن کلید صفر (Zero) یا پارسنگ (Tare) ترازو صفر می شود.
- سپس با اسپاتول های لرزان الکتریکی یا توسط لرزش دستی، مقدار لازم از ماده مورد توزین درون ظرف توزین ریخته می شود. باید دقت شود که از ماده به مقدار لازم ریخته شود تا نیاز به برداشتن مقدار اضافی از روی ترازو نباشد، زیرا فشار وارده به کفه ترازو برای برداشن مقدار اضافی، باعث خراب شدن و یا حداقل خارج شدن از تنظیم می شود.
- بناراین، وجود یک اسپاتول ارزان الکتریکی در کنار ترازو باعث افزایش عمر کاری ترازو خواهد شد.
- از ریختن مواد شیمیایی رو کفه ترازو باید جداً جلوگیری شود، زیرا همه مواد شیمیایی خورنده هستند و ضمن خوردگی و بد کردن ظاهر ترازو، باعت خارج شدن آن از کالیبره و در نهایت تخریب ترازو خواهد شد.
- در هنگام توزین هرگونه تکیه به میز یا سکوی محل قرار دادن ترازو، باعث خطای توزین خواهد شد.
۱۰ برای توزین باید از ظروف شیشه ای مخصوص توزین استفاده شود یا حداقل از کاغذهای مخصوصی که ماده به آن نمی چسبد استفاده شود.
- استفاده از ظروف پلاستیکی برای توزین مناسب نیست، زیرا با ایجاد الکتریسیته ثابت در آنها، خطای زیاد می شود. ۱۲٫ در صورت کثیف شدن ترازو، برای تمیز کردن آن و وزنه ها از محلول آب یون زدایی شده و اتانول استفاده شود.
- به منظور جلوگیری از ورود گرد و غبار به ترازو، زمانی که از آن استفاده نمی شود روکش مخصوص آن کشیده شود.
- در صورت وجود گرد و غبار بر روی کفه ترازو، می توان آن را با کمک سشوار، جاروبرقی و یا دستمال بدون پرز تمیز کرد.
ترازو آزمایشگاهی رطوبت سنج جهت تعیین وزن دقیق نمونه ها، با مقدار رطوبت و وزن خشک آنها در آزمایشگاه های صنعتی و پژوهشی، استفاده می شود. این نوع ترازو به ویژه در صنایع غذایی، کشاورزی، دارویی و در هرجای دیگری که اندازه گیری رطوبت نمونه ها مهم باشد، ضروری است.